Tijdvak 9 – Eerste Wereldoorlog

Kenmerkende aspecten:

• Het voeren van twee wereldoorlogen
• Verwoestingen op niet eerder vertoonde schaal door massavernietigingswapens en de betrokkenheid van de burgerbevolking bij oorlogsvoering

Moord op Frans Ferdinand

Frans Ferdinand, de kroonprins van Oostenrijk-Hongarije, is op 28 juni 1914 op bezoek in Sarajevo. Sarajevo is gedurende deze periode de hoofdstad van de Oostenrijk-Hongaarse provincie Bosnië en Herzegovina. Er wonen echter ook veel Servische nationalisten in dit gebied die liever zien dat Bosnië en Herzegovina onderdeel wordt van Servië. Zij zien het bezoek van Frans Ferdinand als een provocatie richting Servië. Een van deze nationalisten is de 19 jarige Gravilo Princip. Samen met enkele handlangers beraamt hij een aanslag op de kroonprins van Oostenrijk-Hongarije met het doel om hem om het leven te brengen. In eerste instantie gaat er veel mis, maar uiteindelijk weet Princip de kroonprins en zijn vrouw op 28 juni 1914 te vermoorden (zie afbeelding). De moord op Frans Ferdinand wordt als aanleiding van de Eerste Wereldoorlog gezien.

Een maand na de aanslag, op 28 juli 1914, verklaart Oostenrijk-Hongarije de oorlog aan Servië. Rusland heeft een bondgenootschap met Servië en begint daarom met de mobilisatie van troepen.Vanaf 1 augustus begint het oorlogsverklaringen te regenen. Zo verklaart Duitsland de oorlog aan Rusland en Frankrijk. Op 4 augustus verklaart Duitsland ook de oorlog aan het neutrale België. Dit is voor Engeland de reden om zich ook bij de oorlog te voegen.

Indirecte oorzaken voor de Eerste Wereldoorlog

Zoals hierboven genoemd, is de directe aanleiding voor de ontketening van de Eerste Wereldoorlog de moord op Frans Ferdinand. Er zijn echter enkele dieperliggende oorzaken die ook een grote rol hebben gespeeld.

Bondgenootschappen

Ten eerste bestaan er in deze periode bondgenootschappen tussen de grote Europese landen. Aan het begin van de 20ste eeuw zijn er twee grote militaire bonden: de Triple Alliance en de Triple Entente. De Triple Alliance bestaat uit Rusland, Frankrijk en Engeland. De Triple Entente bestaat uit Duitsland, Italië en Oostenrijk-Hongarije. Op het moment dat de oorlog uitbreekt, scheidt Italië zich echter van de Triple Entente af en in 1915 voegen zij zich zelfs bij de geallieerden.

Zoals eerder genoemd heeft Rusland ook een bondgenootschap met Servië.

Nationalisme: Franse wraakgevoelens

Ten tweede hebben de Fransen grote wraakgevoelens richting Duitsland. In 1871 eindigt de Frans-Duitse oorlog in vernedering voor Frankrijk. Duitsland wordt één staat en dwingt Frankrijk om een vredesverdrag in het paleis van Versailles te tekenen. Hierin staat o.a. dat Frankrijk de provincie Elzas-Lotharingen af moet staan aan de Duitsers. Deze grote vernedering zorgt voor veel haat richting de Duitsers.

Militarisme en wapenwedloop

Ten derde is er sprake van militarisme en een wapenwedloop tussen de Europeanen. Militarisme wilt zeggen dat landen gedurende deze periode oorlog als een legitieme oplossing voor conflicten zien en dat het zelfs verheerlijkt wordt. Een wapenwedloop wilt zeggen dat een of meer landen elkaar proberen te overtreffen op militair gebied. Dit zorgde dus voor grote spanningen tussen de verschillende Europese staten.

Kort verloop van het westfront

Aan het westfront nemen de Duitsers het initiatief. Zij proberen zo snel mogelijk Frankrijk in te nemen om te voorkomen dat ze een tweefrontenoorlog moeten voeren (met FR en RU). Dit proberen zij te doen aan de hand van het Von Schlieffenplan: via België Frankrijk binnenvallen en Parijs veroveren. Het plan zou binnen zes weken moeten slagen waarna de Duitsers zich vervolgens kunnen focussen op het oostfront. Dit is echter niet het geval. Binnen drie weken begint de oorlog op het oostfront en de Duitser slagen er ook niet in om Frankrijk te veroveren.

De Duitser willen het land dat ze wel veroverd hebben behouden en besluiten zich daarom in te graven. Dit blijkt een uiterst effectieve manier om jezelf te verdedigen en geen terrein te verliezen. Het gebruik van nieuwe wapens zoals mitrailleurs, prikkeldraad en granaten zorgt ook voor een aanzienlijk sterkere positie als verdedigende partij. Het blijkt al snel dat de aanvallende partij geen schijn van kans maakt. Om deze reden besluiten de Fransen zich ook in te gaan graven. Dit leidt uiteindelijk tot een enorme loopgravenoorlog waar nauwelijks terreinwinst wordt gemaakt en miljoenen slachtoffers vallen.

Na een terugtrekking van de Russen in het voorjaar van 1918 kunnen de Duitsers zich richten op het westfront. Dit is hoognodig want de Amerikanen hebben zich gevoegd bij de geallieerden en leveren voorraden/troepen. De Duitsers doen nog één alles-of-niets-poging om Frankrijk te veroveren, maar dit blijkt tevergeefs. Ze weten wederom Parijs niet te bereiken en worden vervolgens steeds verder teruggedreven door de geallieerden. Dit gebeurt vrij snel met behulp van de Amerikaanse troepen en een nieuwe Engelse uitvinding: de tank. Daarnaast was het Duitse leger ook erg verzwakt door de uitbraak van de Spaanse griep. In 1919 tekenen de Duitsers de Vrede van Versailles en eindigt de Eerste Wereldoorlog

Loopgravenoorlog

Gedurende de Eerste Wereldoorlog wordt er eigenlijk alleen via loopgraven gevochten. Dit zijn gangen in de grond die bescherming bieden tegen vijandelijk vuur. Deze loopgraven lopen vaak ver door naar achter waardoor er gigantische stelsel ontstaan. De bevoorrading van troepen en het afschieten van granaten gebeurt namelijk ook vanuit loopgraven ver achter de frontlinie. Het leven binnen de loopgraven was erg krap en onhygiënisch.

Verwoesting op niet eerder vertoonde schaal

Door de grote schaal aan bombardementen werden slagvelden en nabijgelegen steden compleet onherkenbaar gemaakt. Tot op de dag van vandaag kun je op plekken als Verdun nog steeds de verwoestingen van de Eerste Wereldoorlog in het landschap terugzien.

Nieuwe technologie en wapens

Er worden ook nieuwe ontwikkelingen gedaan op het gebied van technologie en wapens. Denk hierbij aan telefoons, tanks, vliegtuigen, gifgas en gasmaskers. Aan het begin van de oorlog wordt gifgas door de Duitsers in Ieper geïntroduceerd, maar later wordt het voornamelijk door de geallieerden gebruikt. Dit komt doordat de wind vaker in het voordeel van de geallieerden staat.

Totale oorlog

De Eerste Wereldoorlog is de eerste totale oorlog. Dit wil zeggen dat de gehele burgerbevolking betrokken is.

• In veel landen geldt een algemene dienstplicht voor mannen. De meeste mannen hebben zichzelf al vrijwillig aangemeld, maar door dienstplicht worden legers nog massaler.
• Er valt een enorm aantal slachtoffers. Niet alleen soldaten, maar ook burgers van nabijgelegen steden. Denk hierbij ook aan ‘shell shock’ en leed van families van overledenen.
• De burgerbevolking is intensief betrokken bij de oorlog. Vrouwen nemen het fabriekswerk van mannen over die moeten vechten in de oorlog. De fabrieken blijven immers op volle toeren doordraaien om wapens te produceren. Binnen de steden merken burgers ook veel van de oorlog doordat veel voedsel naar het leger gaat. Er ontstaan voedseltekorten en -rantsoenen. Daarnaast wordt er ook intens gepropageerd om de bevolking gemotiveerd te houden.

Vrede van Versailles

De Vrede van Versailles is onderdeel van de Vredesverdragen in Parijs(1919-1920). Het gaat bij de Vrede van Versailles specifiek om de vrede tussen de geallieerden en Duitsland. Duitsland wordt hierbij ongenadig hard gestraft door de ander landen:

• Op financieel gebied moet Duitsland gigantische hoge herstelbetalingen voldoen.
• Het Duitse leger mag vanaf nu maximaal 100.000 soldaten in dienst hebben. Het bezit van een luchtmacht en zware wapens is niet langer toegestaan. Bepaalde zones worden ook compleet gedemilitariseerd.
• Duitsland moet 10% grondgebied en hun koloniën afstaan
• Duitsland mag geen lid worden van de nieuw opgerichte Volkenbond. Dit is een soort voorloper van de VN
• Op mentaal gebied wordt Duitsland aangewezen als ‘enige schuldige’. Duitsland is volgens de hele wereld verantwoordelijk voor de Eerste Wereldoorlog.