Tijdvak 7 – Democratische revoluties

Kenmerkende aspecten:

• De democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap

Het ancien régime

In de meeste landen in Europa is er rond deze periode een ancien régime (oud bestuur). Dit wil zeggen dat het land/rijk bestuurd wordt door een vorst met (bijna) absolute macht. Deze absolute macht baseren absolute vorsten vaak op het droit divin, het goddelijke recht. De samenleving is verdeeld in drie standen: de geestelijkheid, de adel en de boeren/burgerij. De geestelijkheid en adel hebben diverse voorrechten zoals de mogelijkheid op een bestuursbaan en het betalen van minder belasting. Het ancien régime en de standenmaatschappij botsen vanzelfsprekend met Verlichte denkbeelden over volkssoevereiniteit, natuurlijke rechten en de trias politica. Op de afbeelding is te zien hoe de derde stand de rest op zijn rug draagt.

De Amerikaanse Revolutie

De inwoners van de Britse koloniën in Amerika zijn vaak nog nooit in Groot Brittannië geweest en voelen daardoor minder binding met het moederland. Tegelijkertijd worden zij geïnspireerd vanuit Europa door verlichte ideeën. De inwoners van de koloniën hebben eigen parlementen en bestuurders, maar deze zijn wel ondergeschikt aan de Britse kroon. De Amerikanen hebben dus eigenlijk geen inspraak. Daarnaast zijn de Britten in oorlog met Frankrijk en hebben geld nodig om dit te financieren. Om deze reden verhogen de Britten de belastingen in de koloniën. Dit leidt vanzelfsprekend tot nog grotere onvrede en zelfs een paar dodelijke incidenten.

Op 4 juli 1776 zijn de Amerikanen het Britse regime zat, en tekenen de Onafhankelijkheidsverklaring. Amerika probeert zich hiermee afscheiden van de Britten. In deze Onafhankelijkheidsverklaring zijn ook diverse Verlichte ideeën opgenomen zoals volkssoevereiniteit en natuurlijke rechten. De Britten zijn het hier uiteraard niet mee eens en starten een oorlog met de Amerikanen. De Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog duurt tot 1783 en eindigt in een verlies voor de Britten. De Britten moeten in dit jaar noodgedwongen de Onafhankelijkheidsverklaring tekenen.

In de grondwet (1787) wordt vastgelegd dat Amerika het systeem van de trias politica hanteert. Dit is de eerste keer dat een verlicht idee daadwerkelijk in de praktijk wordt toegepast. De VS wordt een federale republiek. Dit wil zeggen dat het gaat bestaan uit diverse deelstaten met een eigen regering, parlement en rechtspraak. Er worden ook veel natuurlijke rechten opgenomen in de nieuwe grondwet. Deze rechten blijken echter niet voor iedereen te gelden. Vrouwen, slaven, indianen en armen vallen buiten de boot.

Begin van de Franse Revolutie

In Frankrijk bestaat er al enige periode kritiek op het ancien régime. De bevolking is het niet eens met de ongelijkheid van de standenmaatschappij en de grote hoeveelheden belastingen die zij moeten betalen. Zij beginnen nu ook geïnspireerd te raken door het succes van de Amerikaanse revolutie.

In 1789 roept Lodewijk XVI de Staten-Generaal bijeen en mag de derde stand ook aanwezig zijn bij de vergadering. Gedurende de vergadering wordt er gesproken over belastingverhogingen die nu ook betrekking hebben op de eerste en tweede stand. De koning deed dit om de groeiende onvrede onder de derde stand te verminderen. Dit werkte averechts. De derde stand splitste zich af van de rest en richtte de Nationale Vergadering op. Uiteindelijk lopen de spanningen ook zo erg op dat op 14 juli de Bastille wordt bestormd (zie afbeelding).

Een Verlichte Revolutie?

Frankrijk verandert van een absolute monarchie naar een constitutionele monarchie, in 1991 wordt de macht van de koning ingeperkt in een grondwet. Vanaf 1792 verandert Frankrijk zelfs naar een republiek: een land zonder vorst. Naast een grondwet (1791), wordt er in 1789 de Verklaring van de Rechten van de Mens en Burger opgesteld. Hierin worden veel natuurlijke rechten en (census) kiesrecht opgenomen.

Van 1793 tot 1794 vindt er een radicale periode van terreur plaats onder het bewind van Robespierre, een radicale Jacobijn. Tegenstanders van de Revolutie of mensen die verdacht worden van tegenstand, worden geëxecuteerd met behulp van de guillotine .

De Franse Revolutie eindigt in 1799 na een staatsgreep van Napoleon Bonaparte. Zijn manier van bestuur kan gekenmerkt worden als verlicht absolutisme. Hij regeert over Frankrijk als absoluut vorst, maar voert wel verlichte ideeën door.

Patriotten en prinsgezinden

Binnen de Republiek zijn de patriotten zeer kritisch op stadhouder Willem V. Zij vinden namelijk dat de stadhouder zich steeds meer als vorst gaat gedragen terwijl hij dit eigenlijk niet is. Hun kritiek wordt nog groter nadat zij geïnspireerd raken door de Amerikaanse revolutie. Dit leidt er uiteindelijk toe dat een van de patriotten, Johan Derk van der Capellen, het ‘Pamflet Aan het volk van Nederland’ opstelt in 1781. In dit pamflet pleit hij voor een meer democratisch bestuur en het oprichten van vrijkorpsen (patriottistische legers). Deze vrijkorpsen worden opgericht en gaan strijd voeren met ‘prinsgezinden’. Deze strijd escaleert in 1787 wanneer de vrouw van Willem V, Wilhelmina, wordt opgepakt en gevangengehouden door de patriotten (zie afbeelding). De broer van Wilhelmina is namelijk niemand minder dan de koning van Pruisen. Om zijn zus te bevrijden stuurt hij een Pruisisch leger naar de Nederlanden en verjaagt met gemak de patriotten.

De Bataafse Revolutie (1795-1806)

Na de inval van de Pruisische koning vluchten veel patriotten naar Frankrijk. Frankrijk voert gedurende de Franse Revolutie oorlog met veel nabijgelegen landen, waaronder de Republiek. In 1795 worden de Nederlanden door de Fransen veroverd en keren ook veel patriotten terug. Met behulp van de Fransen komen de patriotten aan de macht en roepen zij de Bataafse Republiek uit. In 1798 wordt er ook een grondwet opgesteld waarin algemeen mannenkiesrecht en de trias politica worden opgenomen. De Bataafse Revolutie duurt tot 1806 wanneer Napoleon de Republiek bij Frankrijk voegt.