Tijdvak 5 – De renaissance

Kenmerkende aspecten:

• Het veranderende mens- en wereldbeeld van de renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling
• De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassiek oudheid

Begin van de renaissance

Renaissance betekent letterlijk ‘wedergeboorte’. Het ging in deze periode om de wedergeboorte van belangstelling voor de Klassieke Oudheid, het erfgoed van de Grieken en Romeinen. De Klassieke Oudheid diende hierbij voornamelijk als voorbeeld voor de kunst en wetenschap. Denk hierbij aan de Grieks/Romeinse bouwstijl die een terugkeer maakte.

De renaissance begon in de 14e eeuw in Italiaanse stadsstaten. Hier had je een grote klasse van burgers die erg rijk was geworden met handel. Deze klasse kon zich niet vinden in het huidige wereldbeeld waarin vooral de nadruk werd gelegd op het leven na de dood. Zij wilden graag genieten van het nu. De handelaren dreven veel handel met de Arabische wereld. Zij kwamen hier in contact met veel Griekse teksten die bewaard en vertaald waren door de Arabieren. Daarnaast voelden de Italianen zich ook erg verbonden met het erfgoed van de Romeinen omdat Italië het hart van het (voormalig) Romeinse Rijk was. De cultuurelementen van de Klassieke Oudheid worden vanaf 1500 ook naar de rest van Noordwest-Europa verspreid.

Een ander element dat erg belangrijk was voor de verspreiding van de renaissance was de val van Constantinopel in 1453. Het Oost-Romeinse Rijk kwam hiermee officieel ten val. De stad werd veroverd door de Ottomanen (moslims). Hierdoor vluchtten veel christenen naar het westen toe en brachten veel kennis mee van de Klassieke Oudheid.

Veranderd mens- en wereldbeeld

Zoals eerder genoemd werd er gedurende de renaissance steeds meer nadruk gelegd op het leven nu en niet meer op het leven na de dood. ‘Memento mori’ (gedenkt te sterven) maakte plaats voor ‘carpe diem’ (pluk de dag). De mens als individu kwam ook meer centraal te staan. Zo werd bijvoorbeeld anatomie (zie afbeelding) steeds belangrijker en werden kunstwerken nu ook voorzien van namen.

Er kwamen ook steeds meer mensen die klassieke teksten kritisch gingen vertalen. Dit werden humanisten genoemd. In het Noorden van Europa vertaalden de humanisten voornamelijk christelijke teksten en uitten zij kritiek op het christendom. Een goed voorbeeld hiervan is Maarten Luther.

De homo universalis

In de renaissance ontstond er een ideaalbeeld van de mens: de homo universalis. Het ideale mens had volgens de renaissancisten een atletisch lichaam, scherp verstand en was een uitblinker in de kunst en wetenschap. Hierdoor zie je dat gedurende de renaissance veel wereldberoemde kunstenaars zoals Leonardo Da Vinci en Rafaël (zie afbeelding) opkomen.