Tijdvak 5- De protestantse Reformatie

Kenmerkend aspect:

• De protestantse Reformatie die splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had

Kritiek op de kerk

Er bestond in de voorgaande eeuwen al kritiek op de rooms-katholieke kerk, maar deze werd nu nog makkelijker verspreid door de uitvinding van boekdrukkunst. Daarnaast begonnen humanisten gedurende de renaissance ook met het kritisch vertalen van oorspronkelijke Bijbelteksten. Zij kwamen tot de conclusie dat een hoop vertalingen door de rooms-katholieke kerk foutief waren en dat de kerk dingen doet die überhaupt nooit in de bijbel gestaan hebben. Een van de humanisten die zijn kritiek op de kerk uitte was Erasmus (zie afbeelding). In 1509 bracht hij het ‘Lof der Zotheid’ uit: een satirisch boek met kritiekpunten op de rooms-katholieke kerk.

Maarten Luthers kritiek

Een ander die zijn kritiek op de kerk uitte was de Duitse monnik Maarten Luther. Op zijn pelgrimstocht naar Rome ergerde hij zich aan de heiligenverering, rijkdom en pracht en praal van de rooms-katholieke kerk. Vanaf dit punt begon Luther met het nadenken over onjuistheden van de kerk en het vertalen van oorspronkelijke Bijbelteksten. Al zijn kritiekpunten vatte hij samen in de ’95 stellingen’ en timmerde deze volgens het gerucht op de kerkdeur van zijn dorp. De kern van Luthers stellingen was dat men het geloof alleen op de Bijbel moest baseren en niet op uitspraken van de paus of kerkelijke traditie. Hij keert zich ook tegen de verkoop van aflaten door de kerk. Dit waren documenten die een deel van iemands zonden zouden moeten kwijtschelden. Luther stelde dat alleen oprecht geloof je in de hemel bracht.

Splitsing van de kerk

Luther werd als gevolg op zijn kritiek uit de kerk gezet door de paus (excommunicatie). Keizer Karel V probeerde de band tussen Luther en de paus nog enigszins te herstellen en nodigde daarom beide partijen uit in Worms (1521). Hij gaf Luther hierbij de kans om zijn spijt te betuigen aan de paus en terug te treden tot de kerk. Luther weigerde echter om dit te doen en bleef bij zijn standpunt. Als reactie hierop verklaarde Karel V Luther vogelvrij: niemand mocht hem onderdak bieden en eenieder had het recht om hem te vermoorden. Dit markeerde het begin van de Hervorming/Reformatie van de kerk. Luther kreeg asiel van de vorst van Saksen omdat zijn ideeën al enige tijd populair waren onder de Duitse vorsten. Luther was namelijk van mening dat een vorst hoofd van de kerk zou moeten zijn.

Lutheranisme en calvinisme

Onder bescherming van de vorst van Saksen begon Luther met het vertalen van de Bijbel naar volkstaal. Hij vond namelijk dat iedere gelovige zelf de Bijbel moest kunnen lezen en interpreteren. Dit leidde er uiteindelijk ook toe dat er verschillende stromingen ontstonden. De meest succesvolle stroming die ontstond naast het lutheranisme was het calvinisme, opgericht door Johannes Calvijn. Hij verschilde in enkele punten van de ideeën van Luther:

• Het calvinisme ging er van uit dat er tijdens de geboorte al was bepaald of iemand in de hemel terechtkwam (predestinatieleer).
• Calvijn vond dat een vorst door het volk afgezet mocht worden indien hij geen goed christen was.

Conflicten en godsdienstoorlogen

In het Duitse Rijk komt Karel V in oorlog met de Lutherse vorsten. Uiteindelijk leidden deze godsdienstoorlogen tot de de Vrede van Augsburg in 1555. Hierin werd opgenomen dat een vorst voortaan de religie van zijn onderdanen kon bepalen. Dit kon dus eigenlijk gezien worden als een overwinning voor het Lutheranisme.

In Frankrijk ontstond er een oorlog tussen de katholieken en Franse calvinisten (hugenoten). Dit resulteerde in de ondertekening van de Edict van Nantes in 1598. De hugenoten verkregen nu meer rechten binnen Frankrijk. Dit bleek echter van korte duur want in 1685 schortte Lodewijk XIV het verdrag op.

In Engeland wilde koning Hendrik VIII scheiden van zijn vrouw, maar dit werd niet door de paus toegestaan. Om deze reden richtte hij zijn eigen staatskerk, de anglicaanse kerk, op en zette zichzelf aan het hoofd.