Opkomst van Antwerpen en Amsterdam
Opkomst van Antwerpen als handelscentrum
Eind 15e eeuw komen enkele Vlaamse steden, waaronder Brugge, in opstand tegen de Habsburgse heerser Maximiliaan. Maximiliaan slaat uiteindelijk deze opstand neer en blokkeert als sanctie de Brugse haven. Daarnaast verbiedt hij ook buitenlandse handelaren om handel te drijven met Brugge en verplicht hen om handel te drijven in Antwerpen.
Antwerpen heeft ook een gunstige ligging doordat zij via de Schelde veel beter zijn aangesloten op de Noordzee. Antwerpen ontwikkelde zich zo tot stapelmarkt van koloniale producten (suiker, specerijen).
Amsterdam is op dit moment de voorhaven van Antwerpen. Zij zorgen voor een constante aanvoer van graan vanuit het Oostzeegebied aan Antwerpen.
Karel V, heer der Nederlanden
Begin 16e eeuw krijgen ook de Nederlanden een nieuwe heerser: Karel V. Hij zorgt ervoor dat alle Nederlandse gewesten onder één bestuur komen te staan. In al deze gewesten gaat hij ook een centralisatiepolitiek doorvoeren. Dit doet hij aan de hand van belastingverhogingen en de instelling van nieuwe staatsorganen (bijv. de Collaterale Raden). Nieuw aan zijn centralisatiepolitiek is dat hij het protestantisme gaat bestrijden. Karel V is namelijk een zeer vroom katholiek en is niet blij met de opkomst van het lutheranisme en calvinisme in de Nederlanden. Om dit tegen te gaan richt hij onder andere de kerkelijke rechtbank (de inquisitie) op.
De Nederlandse Opstand breekt uit
De centralisatiepolitiek en strijd tegen het protestantisme van Karel V roepen veel weerstand op bij de lokale bevolking. Desondanks, zet Karels zoon Filips II (vanaf 1555 koning van Spanje) het beleid van zijn vader door. De afkeer van de Nederlanders tegen het katholicisme wordt nog kenbaarder na de Beeldenstorm in 1566 (zie afbeelding). Als reactie hierop stuurt Filips de hertog van Alva naar de Nederlanden om orde op zaken te stellen. De hertog van Alva leidt een schrikbewind over de Nederlanden en executeert zelfs twee edellieden. Dit was voor Willem van Oranje de doorslag om de Opstand te beginnen. In de praktijk was dit voornamelijk een oorlog tussen de Spanjaarden en de steden doordat steden de bolwerken van het calvinisme waren.
De val van Antwerpen (1585)
Vanaf 1579 is de Spaanse Hertog van Parma landvoogd van de Nederlanden. Hij blijkt op militair gebied zeer succesvol en verovert veel steden in het Zuiden. Uiteindelijk moet ook Antwerpen er aan geloven in 1585: de stad wordt belegerd en komt in Spaanse handen terecht (zie afbeelding). De Hollanders blokkeren als reactie de Westerschelde zodat de Spanjaarden geen gebruik kunnen maken van de Antwerpse haven. Dit leidt tot een vluchtelingenstroom van kooplieden en calvinisten naar Amsterdam toe. Door de toestroom van kooplieden en de val van Antwerpen neemt Amsterdam uiteindelijk ook de stapelmarktfunctie over.
Amsterdam komt nog meer tot bloei wanneer de noordelijke gewesten zich in 1588 uitroepen tot de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Deze staat ontwikkelt zich uiteindelijk tot een handelsgrootmacht met een wereldwijd handelsnetwerk (VOC, 1602).
