Liberalisme en nationalisme in de 19e eeuw

Het Congres van Wenen (1814-1815)

In 1814 lijdt Napoleon zijn eerst nederlaag en komen vorsten en edelen bijeen om te praten over hoe het nu verder moet. Frankrijk heeft bijna heel Europa veroverd en na de oorlogen ligt het continent in puin. De doelen van het Congres van Wenen luiden als volgt:

  • Herstel van de situatie voor de Franse revolutie. Dit is voordelig voor de vorsten en adel.
  • Een machtsevenwicht tussen grootmachten

Om deze doelen te kunnen bereiken doen zij een aantal dingen:

  • Veel hervormingen worden teruggedraaid. De Code Napoleon blijft wel.
  • De oude vorsten keren terug als machthebbers
  • De kaart van Europa wordt opnieuw getekend. Het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden wordt een ‘bufferstaat’. Dit was een samenvoeging van Nederland, België en Luxemburg om eigenlijk te voorkomen dat Frankrijk de neiging krijgt om nogmaals verder uit te breiden.

Opkomst van het liberalisme

Niet iedereen is blij met de Restauratie. Sommigen willen de verlichte ideeën blijven doorvoeren. Een van de stromingen die hier opkomt is het liberalisme. De doelen van de liberalen luiden als volgt:

  • Gelijke burgerrechten. Ondanks dat gelijke burgerrechten zijn opgenomen in de Code Napoleon, komt hier in de praktijk namelijk vaak niks van terecht.
  • Een uitbreiding van het kiesrecht. De liberalen willen dat ook de burgerij meer kiesrecht verkrijgt. Ze zijn echter geen voorstanders van het algemeen kiesrecht.
  • Een constitutionele monarchie. Een staat met een vorst wiens macht is ingeperkt door een grondwet. Ze pleitten ook voor een parlementair stelsel waarbij er dus meer macht ligt bij het parlement.

Een goed voorbeeld van het in de praktijk brengen van deze ideeën zien we in 1830. In dit jaar vindt de Belgische opstand plaats. België scheidt zich af van Nederland omdat zij het niet eens zijn met het conservatieve beleid van koning Willem I.

In Nederland worden de ideeën van de liberalen wat later toegepast in 1848. Rond deze periode vinden er veel revoluties plaats en worden er vorsten afgezet. De Nederlandse koning Willem II ziet dit gebeuren en wil voorkomen dat hij zelf wordt afgezet. Om deze reden gaat hij akkoord met een voorstel van liberaal politicus Johan Rudolph Thorbecke (zie afbeelding). Thorbecke schreef een nieuwe grondwet waarin veel liberale grondrechten werden vastgelegd en daarnaast verloor Willem II bijna al zijn politieke macht.

Opkomst nationalisme

De opkomst van het nationalisme is ook een reactie op het Congres van Wenen. Het nationalisme is gebaseerd op het idee van volkssoevereiniteit: een volk moet zijn eigen bestuur kunnen bepalen. De Napoleontische oorlogen hebben ook veel invloed gehad op de opkomst van het nationalisme:

  • De oorlogen zorgden voor een heel groot eenheidsgevoel onder de Fransen. Doordat zij alsmaar oorlogen bleven winnen, voelden de Fransen zich sterk en verbonden.
  • Napoleon maakt in veroverde landen eenheidsstaten.
  • In het Duitse Rijk zorgde de veroveringen van Napoleon voor veel haat en verzet jegens de Fransen. Hier werd het volk dus gebonden door de gemeenschappelijke vijand.

Naast het idee van volkssoevereiniteit en de Napoleontische oorlogen, is ook de invloed van Romantiek erg belangrijk. Dit is een stroming die zich verzet tegen de Verlichting. De Romantiek vindt taal, etniciteit en geschiedenis van het volk van belang.

Het ideaal van de nationalisten is dus een natiestaat: elk volk zijn eigen staat. Dit ideaal botst met de uitkomst van het Congres van Wenen.

Nationalisme in de praktijk

In de praktijk boekt het nationalisme al aardig wat succes:

  • Grote multi-etnische rijken beginnen te verzwakken. Zo begint het Ottomaanse rijk in de 19e eeuw al af te brokkelen.
  • Er komt meer samenhang in landen zoals Nederland en Frankrijk. Er komt meer aandacht voor de nationale geschiedenis en de bevolking voelt zich meer verbonden.
  • Het nationalisme wordt een drijvende kracht achter de eenwording van Duitsland en Italië.